Het leernetwerk Programmatisch Toetsen organiseerde in november 2022 een webinar met spreker Prof. Cees van der Vleuten, één van de grondleggers van programmatisch toetsen. Van der Vleuten blikt terug op de ontwikkeling van programmatisch toetsen sinds de eerste publicaties (Schuwirth & Van der Vleuten, 2011). Zijn inzichten en een aantal inzichten uit de literatuur of op websites zijn verwerkt in dit blog.
Wat is programmatisch toetsen?
Programmatisch toetsen is een conceptuele benadering waarbij wordt gekeken naar de hele ontwikkeling van de student. Bij dit concept, dat op dit moment vooral terug te vinden is in het hoger onderwijs, vormen de leeruitkomsten van de gehele opleiding het uitgangspunt. Beslissingen worden genomen op basis van de leeruitkomsten (summatief doel) en bij het tot stand komen van de leeruitkomsten wordt de ontwikkeling van de student gevolgd (formatief doel) (Programmatisch Toetsen, sd).
De doelen van programmatisch toetsen zijn:
- het stimuleren van het leerproces van de student;
- het optimaliseren van de betrouwbaarheid van beslissingen.
Ontwikkeling op basis van meerdere datapunten
Bij programmatisch toetsen ontstaat het inzicht in de ontwikkeling van de studenten door het inzetten van een mix van verschillende datapunten. Kenmerkend voor deze datapunten is dat deze feedback-gericht zijn en niet gekoppeld zijn aan de toekenning van studiepunten. Toekenning van studiepunten vindt nooit plaats op basis van losse toetsen: het resultaat van een losse toets is immers ook minder betrouwbaar (Baartman, Van Schilt – Mol, & Van der Vleuten, 2020).
Het leerproces wordt gestimuleerd doordat losse onderdelen niet worden afgevinkt. De student ontvangt feedback over gemaakte fouten en kan deze feedback vervolgens verwerken. De datapunten maken de ontwikkeling van competenties inzichtelijk en faciliteren de dialoog tussen student en docent. De feedbackfunctie van toetsen staat centraal en toetsing maakt integraal onderdeel uit van het leren.
Door het op een juiste wijze inzetten van de mix van datapunten worden leeruitkomsten meerdere keren beoordeeld zonder dat daar een beslissing aan vasthangt. Zwaarwegende (zak/slaag) beslissingen worden pas genomen als voldoende datapunten zijn verzameld om een betrouwbare beslissing te kunnen garanderen (Schuwirth & Van der Vleuten, 2011).
Rol van docent verandert
De competentieontwikkeling en de leeruitkomsten van het volledige curriculum/ de opleiding staan bij programmatisch toetsen centraal. De docent krijgt bij programmatisch toetsen een andere rol, want naast de rol van beoordelaar wordt immers mentoring en feedback verlangd. De docent dient zich deze andere rollen eigen te maken. Ook wordt verwacht dat de docenten onderling in een curriculum en gedurende de opleiding samenwerken om een integrale benadering te ontwikkelen.
De vaardigheden om goed om te gaan met de aspecten van programmatisch toetsen zullen tijdens de opleiding van de docent zelf ontwikkeld moeten worden (Sluijsmans, van Eldik, Joosten – ten Brinke, & Jakobs, 2013).
Student verwerkt feedback leerproces
Ook de rol van de student verandert bij programmatisch toetsen, want deze analyseert het eigen leerproces en verwerkt de ontvangen feedback (Sluijsmans & Segers, 2018). De student werkt daardoor niet langer meer van toets naar toets, waardoor het zogenaamde “zweten – weten – vergeten” proces ook minder een rol speelt. De narratieve functie over het leerproces en de ontwikkeling van de student is belangrijker dan de kwantitatieve informatie.
Het interessante aan programmatisch toetsen is dat de context van het leren onderdeel uitmaakt van het leerproces. Studenten werken samen aan leervraagstukken en daarmee is communicatie een belangrijke professionele competentie om te wikkelen in het hoger onderwijs en in de beroepscontext.
Tips programmatisch toetsen
Wat zijn nu de verschillende stappen die genomen moeten worden om programmatisch toetsen succesvol te kunnen implementeren? Deskundigen formuleerden de onderstaande twaalf tips (Van der Vleuten, Schuwirth, Driessen, & Govaerts, 2014).
- Zorg voor een toetsprogramma (TP);
- Zorg voor een examenreglement dat gericht is op een feedbackcultuur;
- Zorg voor een robuust systeem voor het verzamelen van informatie;
- Zorg ervoor dat iedere toets betekenisvolle feedback oplevert voor het leren van de studenten;
- Zorg ervoor dat de studenten begeleid worden;
- Zorg ervoor dat er sprake is van geloofwaardige besluitvorming;
- Organiseer tussentijdse beoordelingen;
- Moedig gepersonaliseerde remediëring aan en faciliteer;
- Monitor en evalueer het leereffect van het TP en pas het desgewenst aan;
- Gebruik de informatie uit het assessment proces voor het evalueren van het curriculum;
- Promoot continue interactie tussen stakeholders;
- Ontwikkel een strategie voor implementatie.
Bronnen
Baartman, L., Van Schilt – Mol, T., & Van der Vleuten, C. (2020). Programmatisch toetsen. Voorbeelden en ervaringen uit de praktijk. Amsterdam: Boom uitgevers.
Programmatisch Toetsen. (sd). Opgeroepen op november 25, 2022, van Platform Leren van Toetsen: https://lerenvantoetsen.nl/programmatisch-toetsen/
Schuwirth, L. W., & Van der Vleuten, C. P. (2011). Programmatic assessment: From assessment of learning to assessment for learning. Medical Teacher, pp. 478 – 485.
Sluijsmans, D., & Segers, M. (Red.). (2018). Toetsrevolutie. Naar een feedbackcultuur in het hoger onderwijs. Culemborg: Phronese.
Sluijsmans, D., van Eldik, S., Joosten – ten Brinke, D., & Jakobs, L. (2013). Bewust en bekwaam toetsen. Wat zouden lerarenopleiders moeten weten over toetsing? Tijdschrift voor Lerarenopleiders, 34(3), pp. 27 – 42.
Van der Vleuten, C., Schuwirth, L., Driessen, E., & Govaerts, M. (2014). 12 Tips for programmatic assessment. Early Online medical teacher, pp. 1 – 6. doi:10.3109/0142159X.2014.973388